Akcja opowieści rozgrywa się w XV-wiecznej Hiszpanii. Głównym wątkiem utworu są losy targanego wątpliwościami młodego mnicha, który zostaje sekretarzem Wielkiego Inkwizytora. Początkowo młodzieniec jest pełen wiary, ale też wątpliwości. Powoli jednak wpada w tryby totalitarnej maszyny. Znikają wątpliwości, mnich Diego przestaje czuć i współczuć, zostaje mu tylko ślepa wiara w system. Okazuje się jednak, że Wielki Inkwizytor, Torquemada, na łożu śmierci pełen skruchy, chce znieść Inkwizycję i naprawić krzywdy wyrządzone ludziom. Jedynym świadkiem tego jest jego sekretarz i to od niego zależy przyszłość Świętej Inkwizycji. Jaką podejmie decyzję?

Najstarszy i najbardziej znany francuski epos rycerski, należący do tzw. chansons de geste (pieśni o bohaterskich czynach). Utwór datowany jest na XI wiek, a znany jest z anglo-normandzkiego rękopisu oksfordzkiego z 1170 r. Autor jest nieznany, jedyną wzmianką o nim jest adnotacja na końcu rękopisu wspominająca osobę o imieniu Turold. Polski przekład pochodzi z roku 1932, jego autorem jest Tadeusz Boy-Żeleński. Epos przedstawia dzieje wyprawy wojennej Karola Wielkiego do Hiszpanii przeciw Saracenom w roku 778, a szczególnie bitwę w wąwozie Roncevaux. Ambitny hrabia Roland, siostrzeniec Karola, zostaje tam wciągnięty w zasadzkę i ponosi śmierć wraz z towarzyszącymi mu rycerzami. Ginie nie wzywając posiłków, gdyż taki gest uważał za niehonorowy.